بحران اوکرایین و کمپانی‌­های آمریکایی استخراج نفت و گاز طبیعی

نائومی کلاین – ترجمه: مهرداد امامی –

راه غلبه بر پوتین، اشباع بازار اروپا از گازهای طبیعی استخراج شده در آمریکاست، یا صنعت استخراج گاز تمایل دارد که ما چنین باور کنیم. به‌ عنوان بخشی از هیستری فزاینده‌‌ی ضد روسی، دو لایحه تقدیم کنگره‌­ی آمریکا شده است ـ یکی در مجلس نمایندگان و دیگری در سنا ـ که در آن‌‌ها سعی می‌‌شود در مجموع به نام کمک به اروپا برای بی نیاز کردنش از سوخت­‌های فسیلی پوتین و نیز بهبود امنیت ملی آمریکا صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) تسریع شود.

به گفته­‌ی کوری گاردنر، نماینده‌­ی جمهوری‌­خواه کنگره که لایحه‌­ی مجلس نمایندگان را تقدیم کرد، «مخالفت با تصویب این لایحه همانند قطع کردن تلفن بر روی تماس اضطراری دوستان و متحدان‌‌مان» است. ممکن است این اقدام صحیح باشد ـ البته مادامی که دوستان و متحدان‌تان در شرکت­های شِورون (Chevron) و شل (Shell) کار می­کنند و آن‌‌ چه ضرورت دارد لزوم بالا نگه ‌‌داشتن سودها در بحبوحه­ی ذخایر متعارف رو به‌‌ اتمام نفت و گاز (سوخت‌­های تجدیدناپذی) است. برای این‌‌ که این ترفند به کار افتد، لازم است خیلی درگیر جزئیات نشد. مثلا این واقعیت مسلم که بخش عمده‌‌ی گاز استخراج‌ شده احتمالا به اروپا صادر نمی­شود؛ زیرا آن‌‌ چه لایحه در مورد گاز مجاز می‌‌شمرد، این است که در بازار جهانی به تمامی کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی فروخته شود.

یا این واقعیت که صنعت استخراج نفت و گاز، سال­‌هاست پیام می‌‌داده که آمریکایی‌­ها باید به منظور کمک به کشورشان برای دست­‌یابی به «استقلال در انرژی» مخاطرات مربوط به زمین، آب و هوا را که ملازم شکست‌‌های هیدرولیکی(۱) است بپذیرد. اکنون، به طور ناگهانی و موذیانه‌­ای هدف به «امنیت انرژی» تغییر یافته که ظاهرا معنای آن، فروش موقت انبوهی گاز استخراج شده در بازار جهانی و بدین ترتیب، ایجاد (بازارهای) وابسته به انرژی در خارج از مرزهاست. بیش از هر چیز دیگر، نباید توجه کنیم که ایجاد زیرساخت لازم برای صادرات گاز در مقیاس جهانی، سال‌­ها زمان می­‌برد ـ یک پایانه‌­ی منفرد گاز طبیعی مایع می­‌تواند هفت میلیارد دلار قیمت داشته باشد که باید سوخت­‌اش را شبکه‌­ی به‌ هم پیوسته و عظیمی از خطوط لوله و ایستگاه‌­های کمپرسور تامین کنند و مستلزم آن است که نیروگاهش فقط انرژی کافی برای تبدیل گاز به شکل مایع از خلال فراسرمایش(۲) تولید کند. تا آن وقت که این پروژه‌­های صنعتی کلان شروع به کار کنند، روسیه و آلمان دوستانی صمیمی خواهند بود. اما آن موقع دیگر کم‌‌تر کسی به خاطر خواهد داشت که بحران کریمه توجیهی بود که صنعت گاز برای تحقق‌ بخشی به رویاهای صادراتی دیرین خود به کار بست، بی ‌‌اعتنا به پی‌‌آمدهایش برای جوامعی که قربانی می‌‌شوند یا سیاره‌‌ای که دمایش افزایش می­‌یابد.

من این ترفند سوءاستفاده از بحران برای منفعت خصوصی را دکترین شوک می­نامم و هیچ نشانه‌‌ای برای واپس نشستن از آن نمی‌­بینم. همگی می­دانیم که دکترین شوک چگونه کار می­‌کند: در طول دوره‌­های بحران، خواه واقعی و خواه ساختگی، نخبگان‌‌مان می­توانند از طریق سیاست­‌های غیرمردمی، آرای خود را که برای اکثریت افراد در شرایط اضطراری زیان‌­بخش است، تحمیل کنند. تردیدی نیست که مخالفت‌­هایی سر می­‌گیرد ـ مثلا اقلیم‌­شناسان در مورد قدرت گرمایشی بسیار زیاد گاز متان هشدار می‌‌دهند یا با مخالفت اجتماعات محلی روبرو می‌‌شویم که نمی‌‌خواهند این بندرهای صادراتی پُر خطر در سواحل مورد علاقه­‌شان باشد. با این حال، چه کسی زمان بحث و مشاجره دارد؟ این موقعیتی اضطراری است، تماس‌­های اضطراری گرفته می‌­شود! ابتدا لوایح را تصویب، بعد در موردشان فکر کنید. خیلی از صنایع در این زمینه عمل‌­کرد خوبی دارند، اما هیچ‌ کدام در سوء‌استفاده از ویژگی­‌های به لحاظ عقلانی قابل ‌‌توجه بحران، ماهرتر از بخش جهانی گاز نیستند. در چهار سال گذشته، لابی صنعت گاز از بحران اقتصادی در اروپا با این هدف استفاده کرده تا به کشورهایی چون یونان بگوید که راه برون‌‌رفت از بحران و درماندگی، گشودن امکان حفاری در دریاهای زیبای‌شان است. این لابی استدلال­‌های مشابهی را برای عقلانی جلوه ‌دادن حفاری و استخراج گاز در سرتاسر آمریکای شمالی و بریتانیا به کار گرفته است.

اکنون بحران روز، منازعه در اوکراین است که به‌ عنوان دژکوبی برای از بین بردن محدودیت­‌های محسوس در مورد صادرات گاز طبیعی مورد استفاده قرار گرفته و از خلال پیمان مناقشه‌­آمیز تجارت آزاد با اروپا به کار افتاده است. این را تقریبا می­‌توان یک معامله دانست: شرکت‌‌های بیش‌‌تری از طریق تجارت آزاد اقتصاد را آلوده‌‌تر کنند و گازهای گرمایشی بیش‌تری جو را آلوده می­‌سازند ـ و این همه واکنشی به بحران انرژی است که عمدتا ساختگی است.

در برابر این پشت صحنه، ارزش­اش را دارد که ـ این مضحکه‌‌ی بزرگ ـ به خاطر داشته باشیم که دگرگونی اقلیمی خود بحرانی است که صنعت گاز بیش‌‌ترین مهارت را در سوءاستفاده از آن دارد. اهمیتی ندارد که یگانه راه‌­حل صنعت گاز برای بحران اقلیمی، گسترش شگرف فرایند استخراج در روش شکست‌‌­های هیدرولیکی است که میزان عظیمی از گاز متان را که بی ‌ثبات‌ کننده‌­ی اقلیم است وارد جو می­کند. متان یکی از قوی‌­ترین گازهای گُل­‌خانه‌­ای است ـ بنا بر آخرین برآوردهای میزگرد میان دولتی در باب دگرگونی اقلیمی، متان سی و چهار بار نیرومندتر از دی اکسید کربن در جذب گرماست و بیش از صد سال طول می­‌کشد که قدرت متان به‌‌ تدریج در طول زمان کاهش یابد.

رابرت هووارث، بیوشیمیست در دانشگاه کورنل و یکی از کارشناسان مهم در مورد انتشار گاز متان، با مشاهده‌‌ی تاثیر متان در بازه‌ی پانزده تا بیست ساله می‌‌گوید که توان متان برای گرمایش جهانی در حدود ۸۶ تا ۱۰۰ برابر بیش‌تر از دی اکسید کربن است. هووارث خاطر نشان کرد که «در این چهارچوب زمانی است که ما خود را در معرض ریسک گرمایشی بسیار سریع قرار می‌‌دهیم.»

به خاطر داشته باشیم: شما بخش‌­های چندین میلیارد دلاری زیرساخت را ایجاد نمی­‌کنید مگر برنامه‌­ی استفاده از آن­‌ها را دست‌­کم به مدت چهل سال داشته باشید. بنابراین، ما با ایجاد شبکه‌­ای از گرم‌­خانه‌­های جوی به‌ غایت قدرت‌مند به بحران گرمایش سیاره‌­ی خود واکنش نشان می‌­دهیم. آیا این عین دیوانگی نیست؟ نمی‌­دانیم که در حقیقت چقدر گاز متان از طریق حفاری و شکست هیدرولیکی و تمام زیرساخت مربوط به آن­‌ها منتشر می‌­شود. حتی هنگامی که صنعت گاز طبیعی برای انتشار دی اکسید کربنی «کم‌‌تر از زغال سنگ» جار می‌‌زند، هرگز به لحاظ نظام­‌مند سرایت گاز متان را اندازه نگرفته است؛ گازی که از هر سکوی استخراج، فرآوری و فرایند توزیع گاز ـ از لوله­‌های محافظ امن و لوله­‌های چگالنده گرفته تا خطوط لوله‌­ی ترک ‌خورده در نواحی هارلم ـ وارد هوا می‌­شود. خود صنعت گاز در ۱۹۸۱ هوشمندانه به این نقطه‌­ی اوج رسید که گاز طبیعی «پلی» به سمت آینده‌ی پاک به لحاظ انرژی بود. این مربوط به سی و سه سال پیش می‌­شد. پلی طولانی و ساحلی دوردست که هنوز در افق رویت نمی­‌شود.

در ۱۹۸۸ ـ سالی که جیمز هانسن اقلیم‌­شناس در اظهارنظر تاریخی‌­اش به کنگره در مورد مساله‌­ی اضطراری گرمایش جهانی هشدار دادـ انجمن گاز آمریکا آشکارا شروع به تعدیل محصولات‌اش در واکنش به «اثر گُل­‌خانه‌‌ای» کرد. به بیان دیگر، دیری نگذشت که انجمن گاز آمریکا، به‌ عنوان راه‌­حلی برای بحران جهانی که خود به ایجادش کمک کرده بود، خود را ارائه کرد.

استفاده‌­ی صنعت گاز از بحران اوکراین به منظور بسط بازار جهانی­اش تحت عنوان «امنیت انرژی» را باید در بستر این روایت متوالی از فرصت­‌طلبی مربوط به دوران بحران مورد توجه قرار داد. در مورد همین بحران نیز بسیاری از ما می­‌دانیم که امنیت حقیقی انرژی در کجا قرار دارد. به لطف پژوهش پژوهش‌گرانی چون مارک یاکوبسن و تیم او در دانشگاه استنفورد، می­‌دانیم که جهان تا سال ۲۰۳۰ می­‌تواند تمام انرژی خود را از انرژی‌‌های تجدیدپذیر تامین کند. به یُمن آخرین گزارش‌­های هشداردهنده‌­ی (IPCC) می‌‌دانیم که استفاده از انرژی­‌های تجدیدپذیر اکنون ضرورتی حیاتی است. این زیرساخت است که عاجلانه باید به فکر ایجادش باشیم ـ نه پروژه‌­های صنعتی عظیم که ما را در آینده به مدت چند دهه، به سوخت­‌های خطرناک فسیلی بیش‌‌تر وابسته می‌­کند. بله، این سوخت‌­ها هم­‌چنان در طول دوران گذار مورد نیازند، اما سوخت­‌های متعارف (تجدیدناپذیر) بیش از حد کفایت وجود دارند تا کمک حال‌‌مان باشند: به‌‌ روشنی می‌‌توان از روش‌­های استخراج فوق‌­العاده کثیف از قبیل قیرشن­‌ها و شکست­‌های هیدرولیکی پرهیز کرد. همان­‌طور که یاکوبسن همین هفته در مصاحبه‌­ای خاطرنشان کرد: «ما نیازی به سوخت‌‌های غیرمتعارف (تجدیدپذیر) برای ایجاد زیرساخت برای نیل به انرژی بادی، آبی و خورشیدی به‌ کلی سالم و تجدیدپذیر در راستای تمامی اهداف نداریم. ما می­‌توانیم به زیرساخت موجود به علاوه‌­ی زیرساختی جدید (برای تولید انرژی‌­های تجدیدپذیر) به منظور تأمین انرژی برای تولید مابقی زیرساخت­‌های مفیدی که نیاز خواهیم داشت، اتکا کنیم. نفت و گاز متعارف بیش از حد کفایت موجودند.»

با فرض این نکته، این بر عهده‌‌ی اروپایی‌‌ها است که تمایل خود به رهایی از گاز روسیه را به تقاضا برای گذاری سریع به انرژی‌­های تجدیدپذیر تبدیل سازند. اگر بازار جهانی از سوخت­‌های فسیلی‌­یی آکنده شود که از سنگ‌‌پایه‌­های ایالات متحد استخراج شده‌­اند، چنین گذاری را ـ که کشورهای اروپایی تحت پیمان کیوتو ملزم به انجام آن‌‌اندـ به ‌‌آسانی می­‌توان نقض کرد. و در واقع، آمریکایی‌­های مخالف شکست هیدرولیکی برای استخراج گاز طبیعی، که خواستار مقابله با تسریع صادرات گاز طبیعی مایع­‌اند، با همتایان اروپایی خود برای جلوگیری از انجام این اقدامات هم‌کاری نزدیکی دارند. واکنش به تهدید گرمایش فاجعه­‌بار عاجل­‌ترین کار ما در عرصه­‌ی انرژی است. ما نباید به‌ سادگی فریب آخرین ترفند بازاریابی منشعب از بحران صنعت گاز طبیعی را بخوریم.

دهم آوریل ۲۰۱۴

* * *

پی‌نوشت‌ها:

۱- Hydraulic fracturing (fracking)روشی جدید برای شکستن لایه­‌های سنگی در زیر زمین که بیش‌تر در جهت استخراج گاز طبیعی مورد استفاده قرار می­‌گیرد. م.
۲- super-cooling فرایندی است که در آن مایعات، طی سرد شدن سریع، بدون جوا‌نه­زنی به دمایی پایین­‌تر از نقطه‌ی انجماد معمولی خود می­‌رسند، بدون این ‌که منجمد شوند (برگرفته از ویکیپدیا، دانش­نامه­‌ی آزاد).

منبع:

http://www.theguardian.com/commentisfree/2014/apr/10/us-fracking-companies-climate-change-crisis-shock-doctrine

«نقد اقتصاد سیاسی»